** memento ** kraina cytat **

Paweł Andrejew był słynną postacią w polskim Wilnie lat pomiędzy dwoma wojnami światowymi XX wieku. Spolszczony Rosjanin, który był wybitnym polskim adwokatem, z mieszanej rodziny polsko-rosyjskiej od dawna mieszkającej na Litwie, zasłynął swoimi mowami obrończymi wygłaszanymi po polsku. Jego wystąpienia w sądzie znane były daleko poza Wileńszczyzną. W Jego zachowaniu w trakcie rozprawy dużo było aktorstwa, czasami niby nie uważał, wydawał się roztargniony albo demonstracyjnie zajęty czytaniem powieści kryminalnej, by nagle wkroczyć w bieg rozprawy z wnioskiem proceduralnym, bądź trafną repliką.

Paweł Andrejew był popularny w Wilnie ze względu na przymioty swego charakteru i cechy moralne, chęć pomocy innym, bezinteresowność. Był człowiekiem życzliwym ludziom. Wielokrotnie występował w sądzie pro deo pomagając biednym i słabym. Wolny czas spędzał pośród przyjaciół i kolegów bądź to w restauracji, bądź na prywatnych przyjęciach.

Mimo że otwarcie apolityczny, Paweł Andrejew nie bał się zająć otwartego stanowiska w sprawach, które uważał za ważne. Między innymi sprzeciwiał się narastającym w Polsce w latach trzydziestych nastrojom antysemickim, doprowadzając swoim wpływem w Wilnie do zwolnienia jednego z antysemickich profesorów Gimnazjum im.Joachima Lelewela w Wilnie.

Życie Pawła Andrejewa kończy się nagle w 1942 roku. Strona ta przypomina Jego postać.

Paweł Andrejew urodził się w Wilnie 14 września 1887 roku, w mieszanej rodzinie rosyjsko-polskiej. Syn rosyjskiego szlachcica - Bazylego Andrejewa, z zawodu adwokata, wychowywany był przez ciotkę Piotrowską, która wpoiła mu miłość do polskiej mowy i kultury. Ukończył gimnazjum w rodzinnym Wilnie. Brał udział w strajkach szkolnych 1905 roku. Następnie studiował prawo na uniwersytecie w Sankt Petersburgu.

Zdjęcie z tego okresu przedstawia Pawła Andrejewa w mundurze studenckim.

W czasie studiów Paweł Andrejew poznaje Eugenię Pochitonow, pochodzącą z Wilna jedną z jedenastu córek znanego dentysty wileńskiego Mikołaja, która po ukończeniu gimnazjum żeńskiego w Wilnie, studiowała w Sankt Petersburgu w szkole dla panien. Eugenia dobrze mówiła po polsku i czytała książki w tym języku.

Fotografia przedstawia Eugenię Pochitonow w klasie maturalnej.

Po ukończeniu studiów oboje powracają do Wilna i tam pobierają się.

Paweł Andrejew zostaje wpisany w 1912 roku na listę adwokatów w Wilnie.

Zdjęcie przedstawia Pawła Andrejewa ok. roku 1912.

Karierę adwokacką Pawła Andrejewa przerywa I-sza Wojna Światowa i powołanie w 1915 roku do wojska.

Wilno zostaje we wrześniu 1915 roku zajęte przez Niemcy. Dwa miesiące wcześniej młodemu małżeństwu rodzi się syn Igor.

Okupacja niemiecka trwa aż do 1918r., ale jej zakończenie nie zamyka okresu, w którym wielokrotnie zmienia się przynależność państwowa Wilna. Miasto znajduje się kolejno w rękach polskiej Samoobrony, pod zarządem władzy sowieckiej, w obrębie niepodległej Polski, ponownie w rękach sowieckich, w obrębie niepodległej Litwy, od 9 października 1920 pod polskim zarządem wojskowym generała Lucjana Żeligowskiego, następnie w obrębie polskojęzycznej Litwy Środkowej, zanim powraca prawnie 20 lutego 1922 roku do Rzeczpospolitej.

Fotografia przedstawia Pawła Andrejewa z synem w roku 1921 w Wilnie. Fotografował fotograf wileński M.Marskin (dawniej Chodźko).

Lata międzywojenne to okres szybkiego rozwoju Wilna. Paweł Andrejew poświęca się pracy adwokackiej. Robi błyskotliwą karierę. Zyskuje reputację jako świetny mówca i doskonały znawca prawa obowiązującego wtedy w Polsce na Wileńszczyźnie. Podejmuje się spraw w sądach prowincjonalnych, spraw ludzi biednych i spraw trudnych. Jest dumny z wykonywanego przez siebie zawodu. Powtarza często polskie brzmienie starej łacińskiej maksymy, że zawód adwokata jest piękny jak cnota.

Po pracy spędza czas głównie w towarzystwie kolegów. Jest lubianym kompanem towarzyskich posiedzeń. Na pytanie Kuriera Wileńskiego, jaka jest jego ulubiona książka odpowiada: -Kodeks Karny.

Nie jest to dalekie od prawdy, bo Paweł Andrejew spędza większość czasu pośród ludzi. Poza tym w wolnych chwilach tłumaczy na rosyjski wiersze polskich poetów albo rysuje.

‹ Fotografia przedstawia pieczęć do lakowania listów z inicjałami Pawła Andrejewa.

W 1927 roku Paweł Andrejew broni z urzędu przed sądem w Warszawie, zabójcy pierwszego posła radzieckiego w Polsce Wojkowa. Piotr Wojkow był postacią ważną dla Rosji Sowieckiej - był on wcześniej dowódcą oddziału Armii Czerwonej, który dokonał egzekucji rodziny carskiej w Rosji. W momencie zabójstwa Wojkow był równocześnie przewodniczącym delegacji sowieckiej w rokowaniach obu krajów po Pokoju Ryskim, o zwrot polskich skarbów kultury (m.in. Szczerbca). Zostaje on zabity 7 czerwca 1927r. strzałami z rewolweru na Dworcu Głównym w Warszawie przez Borysa Kowerdę, osiemnastoletniego ucznia gimnazjum z Wilna, syna działacza białogwardyjskiego. Paweł Andrejew podejmuje się tej sprawy na prośbę matki oskarżonego, która osobiście prosi Go o pomoc. Proces ten o znaczeniu międzynarodowym, powoduje, że Andrejew staje się znany w całej Polsce.

Adwokat Paweł Andrejew w latach 20-tych na sali sadowej.›

Pomimo to, Paweł Andrejew nie podejmuje się spraw poza Wileńszczyzną i rzadko opuszcza Wilno. Jego nieliczne wyjazdy z miasta, to wypady w góry, na narty. Był członkiem Polskiego Związku Narciarskiego.

W latach trzydziestych Andrejew jest sławnym adwokatem w Wilnie z kancelarią na ulicy Mickiewicza. Pomimo swojej pozycji zawodowej, podejmuje się wielu spraw bezinteresownie, by pomoc ludziom. Prowadzi wiele spraw ziemian i ludzi ze wsi. Współcześni pamiętają go jak w długim płaszczu podbitym futrem i butach oficerskich, porusza się pociągiem i dorożkami po Wileńszczyźnie. Prowadzi dziesiątki spraw rocznie. Prowadzi też wiele spraw w obronie jednostki przeciwko potężniejszym instytucjom. Uważa że obowiązkiem adwokata jest obrona praw obywatela niezależnie od pozycji jaką zajmuje on w społeczeństwie, jego wyznania czy pochodzenia.

Po prawej: pudełko ofiarowane Pawłowi Andrejewowi w 1931 roku przez Rodzinę Chocianowiczów oraz: Paweł Andrejew w kancelarii przy ulicy Mickiewicza w Wilnie, ok.roku 1922.

Małżeństwo z Eugenią nie układa się dobrze. Pomimo to, adoptują oni na początku lat dwudziestych chłopca wziętego z sierocińca - Aleksandra (ur.1913 - zm.1943; urodzony jako Aleksander Keps). Eugenia z chłopcami spędza czas w domu letniskowym Andrejewów pod Niemenczynem, Paweł Andrejew pozostaje w Wilnie i poświęca się pracy adwokackiej. Mieszkanie Andrejewów mieściło się w tym samym domu co kancelaria, przy ulicy Mickiewicza 37.

Zdjęcie przedstawia Pawła Andrejewa z przybranym synem Aleksandrem ok. roku 1939.

Po wybuchu II-giej wojny światowej, 19 września 1939 roku miasto zostaje zajęte przez Armię Czerwoną i po kilku tygodniach przekazane Republice Litewskiej. Oficjalnie Wilno zostaje stolicą Litwy, w rzeczywistości jednak nadal jest miastem polskim. Litwini zamykają uniwersytet i teatry. Następują zmiany w sądownictwie, które uniemożliwiają pracę polskim adwokatom. Te zmiany zaskakują Pawła Andrejewa bez rezerw finansowych.

Po prawej: ul. Mickiewicza w Wilnie z gmachem Sądu Okręgowego (po lewej). W budynku tym w w czasach ZSRR mieściło się NKWD, potem KGB, a obecnie znajduje się dostępne publicznie archiwum tych instytucji (Gedymina 40).

W czerwcu 1940 roku, Rosja Sowiecka ponownie zajmuje miasto. Zaczynają się prześladowania polskiej inteligencji, wojskowych, pracowników sądownictwa i administracji. W krótkim okresie rządów Republiki Litewskiej w Wilnie, Paweł Andrejew uzyskał paszport, gdzie jego imię i nazwisko zostało zapisane z litewska - Povilas Andréjévas. Fakt ten opóźnia Jego aresztowanie. Był jednak w Wilnie postacią zbyt znaną: w październiku 1940 roku, Paweł Andrejew zostaje ostrzeżony o grożącym Mu niebezpieczeństwie. Ze względu na brak pieniędzy i potrzebnych dokumentów, ucieczka wydaje się niemożliwa. Paweł Andrejew decyduje się stawić czoła grożącym mu przeciwnościom.

NKWD dokonuje aresztowania Pawła Andrejewa 31 października 1940 roku i osadza Go w więzieniu w Wilnie. Według relacji współczesnych, litewska część obsługi więzienia pozostała tam z czasów Rzeczpospolitej, serdecznie pozdrawiała przyprowadzonego przez agentów znakomitego adwokata, który wcześniej przychodził tam do swoich klientów.

Fotografia więzienna Pawła Andrejewa z archiwum NKWD w Wilnie, ujawnionych po upadku komunizmu. Proszę zwrócić na uwagę litewską pisownię imienia i nazwiska aresztowanego. Akta reg. nr.7321, Lietuvos Ypatingasis Archivas, Vilnius, Gedymino pr.40

Paweł Andrejew zostaje wraz z innymi adwokatami wileńskimi przewieziony w głąb Rosji, do miasta Gorkij i tam w sierpniu 1941 roku, osadzony w Więzieniu Nr 1. Według świadectwa adwokata wileńskiego Rutkiewicza również tam więzionego, latem 1941 roku, kiedy w Rosji Sowieckiej formuje się Armia Andersa, części uwięzionych Polaków udaje się wydostać z więzienia. Andrejew pozostaje jednak w zamknięciu i po odparciu hitlerowskiego ataku na Moskwę (grudzień 1941), w lutym 1942 roku zostaje wytoczony Mu proces. Zgodnie z prawem radzieckim - niema adwokata.

Oskarża się Go o "wrogi stosunek do Związku Radzieckiego". Paweł Andrejew nie przyznaje się do winy. Po krótkiej rozprawie, 9 lutego 1942 roku zostaje wydany wyrok kary śmierci. Andrejew odwołuje się od tego wyroku. Odwołanie pisze sam, zwraca w nim uwagę na niewłaściwą kwalifikację prawną wyroku. Apelacja ta zostaje częściowo uwzględniona, bo zostaje zmienione uzasadnienie wyroku, ale kara pozostaje niezmieniona.

W marcu 1942 roku, Sędzia Kolegium Wojskowym Sądu Najwyższego ZSRR, generał Wasyl Ulrich wysyła do Gorkij telegram z poleceniem wykonania wyroku (oryginał w obecnie dostępnych aktach NKWD w Wilnie) i 16 marca 1942 o godzinie 23.00, w czasie gdy Rosja stacza ciężkie walki z Niemcami na froncie wschodnim, Paweł Andrejew zostaje rozstrzelany.

Po wojnie, przez szereg lat władze radzieckie utrzymywały, że Paweł Andrejew został zwolniony z więzienia do Armii Andersa i opuścił Rosję wraz z wojskiem polskim do Pahlevi w Iranie i tam zmarł w wyniku choroby. Dopiero w 1949 roku, przy pomocy Czerwonego Krzyża, udaje się ustalić Jego prawdziwy los, choć informacja o Jego śmierci wtedy udzielona rodzinie jest bardzo ogólnikowa: zmarł w więzieniu. Jego losy w ostatnich miesiącach życia, szczegóły Jego skazania i wykonania kary, zostają ujawnione dopiero po upadku komunizmu. Grób symboliczny Pawła Andrejewa znajduje się na cmentarzu Powązkowskim (dawny Wojskowy) w Warszawie.

Pamięć o znakomitym adwokacie przedwojennego Wilna nie zaginęła. Wielu Wilnian przypomina Go w swoich wspomnieniach. Był człowiekiem, który służył innym.

	Strona `In Memoriam - Paweł Andrejew´ powstała w 65-tą rocznicę Jego śmierci przy współpracy wnuków i prawnuków Pawła Andrejewa • Facsimile pisma Czesława Miłosza pochodzi z Jego listu do Piotra Andrejewa, napisanego z Berkeley 19 stycznia 1983 roku • Fotografie z albumów rodzinnych zostały udostępnione przez Panią Darię Andrejew-Frączek • Informacje z archiwum byłego NKWD w Wilnie dostarczył Pan Jan Rutkiewicz •
	http://www.pawel.andrejew.com/	• Strona ta ukazuje się w Internecie dzięki pomocy BRCS w Gdyni • • Wilno dzisiaj: http://www.world-city-photos.org/Vilnius/ •