11 Karpacki Pułk Artylerii Lekkiej (11. pal.) –
oddział artylerii lekkiej Wojska Polskiego II RP.
Formowanie i służba pokojowa
11 Pułk Artylerii Polowej (11 pap) sformowany został 1 października 1921 w
garnizonie Stanisławów z połączenia III
dywizjonu 5 Pułku Artylerii Polowej stacjonującego wówczas w
Kamionce Strumiłowej i II dywizjonu
12 Pułku Artylerii Polowej stacjonującego w Gajach Wielkich koło
Tarnopola.
Dowództwo pułku zorganizowane zostało na bazie dowództwa XI Brygady Artylerii. Obydwa dywizjony brały udział w
wojnie polsko-ukraińskiej i
polsko-bolszewickiej. Po utworzeniu jednostki III/5 pap przemianowany został na I dywizjon, a II/12 pap – II dywizjon.
III dywizjon 5 Lwowskiego Pułku Artylerii Polowej powstał w czerwcu
1919 (m.p. Kamionka Strumiłowska). Dywizjon trzybateryjny, baterie
czterodziałowe bez jaszczy, 7 bateria miała austriackie polówki 80 mm. ,
8 bateria rosyjskie trzycalówki 76,2 mm., a 9 austriackie haubice100
mm. W trakcie działań wojennych baterie były stopniowo przezbrajane w
armaty francuskie 75 mm.
II dywizjon 12 Kresowego Pułku Artylerii Polowej (m.p. Gaje Wielkie
k. Tarnowa). Dywizjon trzybateryjny, baterie czterodziałowe wyposażone w
armaty francuskie 75 mm. Przybył do Polski w lipcu 1919 r. wraz z 6
Dywizją „Błękitnej Armii” gen. Hallera. Oba dywizjony zapisały się
chwalebnie w czasie działań wojennych 1920 r. III dywizjon zakończył
swój szlak bojowy pod Chmielnikiem, a II dywizjon pod Zbarażem.
11 pap zajmował
koszary
przy ulicy Bilińskiego oraz baraki przy ulicy Zosina Wola. W skład
każdego z dywizjonów wchodziły trzy baterie, a każda z nich uzbrojona
była w cztery 75 mm armaty. 3 grudnia 1921 przystąpiono do formowania
III dywizjonu. Utworzono dowództwo dywizjonu, a I i II dywizjony
wydzieliły ze swego składu po jednej baterii. Po przeprowadzonej
reorganizacji pułk liczył trzy dywizjony po dwie baterie (2, 3, 5, 6, 7,
i 8). W 1922 I dywizjon dyslokowany został do
Kołomyi.
Pułk obchodził swoje święto
2 czerwca na pamiątkę zwycięskiego boju 6 baterii II dywizjonu pod Obodówką.
11 pap był organiczną jednostką artylerii
11 Karpackiej Dywizji Piechoty. Od 1928 pod względem kontroli stanu wyszkolenia oraz w czasie szkoły ognia podlegał także dowódcy
6 Grupy Artylerii we
Lwowie.
1 stycznia 1931 jednostka przemianowana została na 11 Pułk Artylerii Lekkiej
[1].
W 1934 pułk otrzymał nazwę wyróżniającą "Karpacki" oraz prawo
noszenia piór cietrzewia na czapkach i znaczek na patkach. Przysięgę
składano na działo, od 1938 na sztandar.
26 sierpnia 1935 Minister Spraw Wojskowych koszarom pułku przy ulicy Bilińskiego nadał nazwę
Koszary im. Generała Józefa Bema[2].
Jedna z baterii pułku brała udział w akcji na Zaolziu. Ostatnią honorową baterią pułku była 5 bateria.
22 listopada 1938, we Lwowie, gen. dyw.
Tadeusz Kasprzycki wręczył dowódcy pułku
sztandar ufundowany przez społeczeństwo
województwa stanisławowskiego[3]. Tego samego dnia oddział otrzymał
buńczuk.
Działania w kampanii wrześniowej
Pułk walczył w składzie armii od 5 września 1939
W
kampanii wrześniowej pułk wziął udział w składzie 11 Karpackiej Dywizji Piechoty w
Armii "Karpaty".
Pułk w wyniku spóźnionej mobilizacji i bombardowań lotniczych
transportu dopiero 3 września częścią sił znalazł się w rejonie
koncentracji i wziął udział w walkach o
Bochnię i
Brzesko. W dniach 7–8 września bronił rejonu
Brzostek–
Kołaczyce, następnie w rejonie
Barycza w dniach 9–10 września toczył zacięte walki. 13 września walczył w rejonie
Krzywczy nad
Sanem, aby 14 września wkroczyć do
Przemyśla.
W nocy z 15 na 16 września pułk wziął udział w natarciu na
Janów, aby następnie toczyć walki obronne w
lasach janowskich. 18 września pod
Lelechówką przebił się przez pierścień okrążenia wojsk niemieckich, po czym 19–20 września prowadził ciężkie walki pod
Brzuchowicami i
Hołoskiem.
21 września 1939 roku resztki 11 Karpackiego Pułku Artylerii Lekkiej skapitulowały przed wojskami radzieckimi.
29 sierpnia o godzinie 18.00 pułk otrzymał rozkaz mobilizacji, który
po pół godzinie został odwołany. Następnego dnia w południe nadszedł
drugi rozkaz mobilizacyjny, wyznaczający termin mobilizacji na dzień 31
VIII 1939. W pierwszym rzucie dotarły z 3/4 września w rejon Brzeska
celem zabezpieczenia wyładunku pododdziałów 11 DP I/53 pp z 7 baterią,
I/48 pp z 1 baterią i II/49 pp z 2 baterią. Zostały one przechwycone
rozkazem dowództwa Armii "Kraków". Pozostałe baterie wyładowywały się w
następnych dniach w rejonie Bochni. 9 września pod Baryczą do
macierzystego pułku dołączyła tylko 7 bateria (wraz z dowództwem I
dywizjonu). Do pułku nie dołączyła zbombardowana w transportach
kolejowych 9 bateria. Tak więc pułk wchodził do działań bojowych z
sześcioma bateriami – 3,4,5,6,7 i 8, dzieląc swój szlak bojowy z 11 KDP.
9 IX – Barycz, marsz na Dubiecko
11/12 IX – Bircza, Dubice, rozkaz marszu na Przemyśl
13 IX – marsz na Przemyśl, bój pod Łętownią
13/14 – wkroczenie do Przemyśla,marsz na Sądową Wisznię
15 IX – osiągnięcie rejonu Sądowej Wiszni, rozkaz o dalszej akcji na Lasy Janowskie
15/16 IX – rozbicie w nocnym natarciu w rejonie Mużyłowic pułku SS Germania
17 IX – walki w Lasach Janowskich, rozkaz przebijania na Lwów
18 IX – ciężkie walki pod Lelechówką, osiągniecie Brzuchowic, reorganizacja pułku
19 IX – natarcie na Hołosko z zamiarem wejścia do Lwowa otoczonego przez Niemców
19/20 IX – nocne natarcie na Hołosko.
20 IX – ostatnie próby przedarcia się do Lwowa. Około godziny 18.00
rozkaz zniszczenia sprzętu i przedostawania się do Lwowa na własną rękę.
11 Karpacki Pułk Artylerii Lekkiej był najwaleczniejszym z walecznych
pułków artylerii w Kampanii Wrześniowej. Nawet u przeciwników z 7 DP
(bawarskiej) i 1 DG zdobył podziw i uznanie za swój niezłomny duch
bojowy i męstwo. 11 KPAL już po wojnie jako jeden z nielicznych otrzymał
Order Virtuti Militari.
1 bateria – włączona do Armii „Kraków”, w GO „Boruta”. Wspierała
ofiarnie 6 DP. Brała udział w I bitwie pod Tomaszowem Lubelskim.
Kapitulowała wraz z całym zgrupowaniem 20 IX.
2 bateria – włączona do Armii „Kraków”, w GO „Boruta”. W pierwszych
dniach września zaginął d-ca ppor. Walczak. Dowództwo objął jego
zastępca por. rez. inż. Michał Witowski. 18 IX rozbita w bitwie pod
Ulowem. Resztki kapitulują wraz ze zgrupowaniem 20 IX pod Tomaszowem
Lubelskim.
3 bateria – po koncentracji w rejonie Bochni włączona do III
dywizjonu.W trakcie działań utraciła dwa działony. Dwa pozostałe po
reorganizacji pułku w Brzuchowicach włączono do 5 baterii.
4 bateria – 14 IX pozostawiona w Przemyślu dla wzmocnienia obrony.
Kontuzjowany zostaje d-ca kpt. Dębiński (zm. w szpitalu w Przemyślu).
Wieczorem dwa działony dołączyły do 5 baterii. Pozostałe dwa działony
dołączyły również do 5 baterii w Brzuchowicach, gdzie 4 bateria została
odtworzona. Dowódcą został por. Schodowski Józef. Po utracie 20 IX
jednego działonu i śmierci por. Schodowskiego pozostałe trzy działony
wcielono ponownie do 5 baterii.
5 bateria – ostatnia honorowa bateria pułku, w boju od początku
działań skutecznie wspiera działania piechoty. M.in. wieczorem 17 IX
artylerzyści baterii biorą udział w brawurowym natarciu na bagnety na
niemiecki batalion zagradzający drogę do Brzuchowic. Bateria zniszczyła
sześć czołgów npla i zestrzeliła jeden samolot. Zasadniczy skład baterii
nie zmieniał się. Dołączały do niej działony z innych rozbitych i
zagubionych baterii pułku. Na przykład 20 IX pod Hołoskiem bateria
posiadała dziewięć dział (cztery własne, trzy z czwartej baterii i dwa z
trzeciej. D-ca baterii kpt. Korabiowski został odznaczony VM.
6 bateria – od początku działań w boju. 19 IX w straży przedniej
podczas próby marszu na Lwów. W tym dniu poległ jej d-ca kpt. Pietrzak.
Dowodzenie baterią obejmuje ppor. Kowalewski Franciszek, wkrótce ciężko
ranny.
7 bateria – traci jeden działon 17 IX w Lasach Janowskich. Ranny d-ca
kpt. Hałaniewicz dostaje się do niewoli. Dowództwo obejmuje ppor. rez.
Łastowski Marian. Po reorganizacji pułku w Brzuchowicach do baterii
włączono działon z rozbitej 8 baterii.
8 bateria – 18 IX podczas samotnego marszu na Brzuchowice została
zaskoczona w zasadzce pod Łoziną i rozbita przez piechotę
nieprzyjaciela. Traci trzy działony. Ocalały działon włączono do 7
baterii.
9 bateria – nie dołączyła do pułku. Weszła w skład Grupy „Jarosław”
ppłk Wójcika Jana. Została rozbita przez czołgi niemieckie 11.IX w
rejonie Jarosławia.
Ze zgrupowania resztek pułku w Brzuchowicach i po boju o Hołosko
część artylerzystów trafiła do niewoli niemieckiej, część została
ogarnięta przez sowietów (odnalezieni na listach katyńskich). Niektórzy
po licznych perypetiach przedostali się na Zachód, gdzie kontynuowali
walkę z Niemcami. M.in. ppłk Obtułowicz dowodził 6 PAL-em w II Korpusie,
a kpt. Korabiowski w 1940 roku dowodził 4 baterią Warszawskiego Pułku
Artylerii Lekkiej w 2 DSP we Francji.
Żołnierze pułku
Obsada personalna pułku w latach 1921-1939:
Dowódcy pułku:
- ppłk Stanisław Sopotnicki – 1924
- ppłk dypl. Jagielski Rudolf – 1932
- płk Gruiński Władysław
- ppłk Czesław Obtułowicz – 1939
Zastępcy dowódcy pułku: (zmieniani co dwa lata):
Dowódcy I dywizjonu:
- mjr Mikołaj Alikow
- mjr Wacław Zielonka
- mjr Michał Romanowski
Dowódcy II dywizjonu:
- kpt. Józef Bauman
- mjr Władysław Bednarski
- mjr Kazimierz Lorenz
- mjr Paweł Bole
- mjr Kazimierz Lorenz
Dowódcy III dywizjonu:
- mjr Tadeusz Graff
- mjr Stanisław Ostapowicz
- mjr Henryk Grużewski
- kpt. Stanisław Stańkowski
- mjr Tadeusz Ostrowicz
Oficerowie pułku:
Obsada personalna pułku we wrześniu 1939
- Dowództwo
- dowódca – ppłk Czesław Obtułowicz
- adiutant – kpt. Stanisław Stańkowski
- oficer mobilizacyjny – kpt. Leonard Małaszyński
- dowódca plutonu topograficznego – por. Marian Worwa
- oficer łączności – ppor. Józef Schodowski
- oficer zwiadu – ppor. Janusz Wodziński
- oficer zwiadu – ppor. Tadeusz Wizmur
- I dywizjon (12 armat 75 mm.) – mjr Michał Romanowski
- 1 bateria – kpt. Kazimierz Siekierski
- 2 bateria – ppor. Eugeniusz Walczak
- 3 bateria – por. Edward Makowski
- II dywizjon (12 armat 75 mm) – mjr Kazimierz Lorenz
- 4 bateria – kpt. Józef Dębiński (Dembiński ?)
- 5 bateria – kpt. Józef Jan Korabiowski
- 6 bateria – kpt. Jan Pietrzak
- III dywizjon (12 haubic 100 mm.) – mjr Tadeusz Ostrowicz
- 7 bateria – kpt. Sergiusz Hałaniewicz
- 8 bateria – kpt. Tadeusz Bommer
- 9 bateria – kpt. SAdam zpilczyński
- dowódca Oddziału Zbierania Nadwyżek – kpt. Jan Kwaśnica
Pułk zorganizował trzy plutony artylerii piechoty (po dwie armaty 75 mm), którymi dowodzili:
- por. Antoni Makowski (przy 48 pp)
- por. Władysław Bieliński (przy 49 pp)
- por. Adolf Wośko (przy 53 pp)
Polegli w kampanii wrześniowej i pomordowani w 1940
- Czesław Pietrzak Jan, VM, kpt sł. st. art., d-ca 6/11 pal + 19 IX 39 Hołosko
- Józef Stanisław Schodowski, VM, ppor.sł. st. art., of. łącz. 11 pal, potem d-ca 4/11 pal + 20 IX 39 Hołosko.
- Józef Dębiński, kpt. sł. st. art., d-ca 4/11 pal, kontuzjowany + IX 39 w szpitalu w Przemyślu.
- Antoni Franciszek Makowski, por. sł. st. art.,of 11 pal, d-ca plut. art. 48 pp + 13 IX 39 Krzywcza.
- Kazimierz Władysław Lorenz, VM, mjr sł. st. art., d-ca II/11 pal + 21 IX 39 Stawki pod Lwowem, zamordowany przez NKWD
- Rudolf Jagielski, ppłk dypl. st. sp. art., były d-ca 11 pal + 1940 Starobielsk, Charków
- Zdzisław Adamczyk, ppłk dypl. st. sp. art., były z-ca d-cy 11 palu + 1940 Starobielsk, Charków
- Jan Kwaśnica, kpt. sł. st. art. z I/11 pal, d-ca OZ + 1940 Starobielsk, Charków
- Kazimierz Jan Siekierski, kpt. sł. st. art., d-ca 1/11 pal + 1940 Starobielsk, Charków
- Edward Makowski (brat Antoniego), por sł. st. art., d-ca 3/11 pal + 1940 Starobielsk, Charków
- Paweł Stanisław Fernezy, por.sł. st. st. art., of. łącz. sztab AD 11 KDP + 1940 Kozielsk,Katyń
Odznaczeni srebrnym krzyżem Orderu „Virtuti Militari” V klasy za wojnę 1918-1920
- mjr Jan Antoni Filipowicz
- por. Roman Kostorkiewicz
- plut. Władysław Kufta
- kpr. Ludwik Pachel
|
|
- ogn. Ludwik Purchla
- ogn. Kasper Szal
- kpr. Antoni Świerz
|
|
- por. Stanisław Jan Turek
- por. dr Jan Wilusz
- kpr. Wojnarowicz
|
Przypisy
- ↑ Dz. Rozk. M.S.Wojsk. z 31 grudnia 1930, Nr 36 poz. 473.
- ↑ Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 1 z 26.06.1935 r. poz. 5.
- ↑ Nadanie
sztandaru i zatwierdzenie jego wzoru ujęte zostało w Dzienniku Rozkazów
M.S.Wojsk. z 1937, Nr 16, poz. 202.
We wrześniu 1939 sztandar zakopano w okolicach Brzuchowic.
Do dziś nie został odnaleziony.